Probuđeni nacionalizam na čijem su se čelu u mnogim slučajevima našli razočarani komunisti prihvatio je ono što se moglo nazvati ideologijom nacionalizma o kojoj je Danilo Kiš proročki pisao kao o totalitarnoj ideologiji, ideologiji banalnosti i kiča koja u sebi sadrži netoleranciju, revanšizam, etničke podele. Nacionalne elite izgubljene u prostoru i vremenu, raspirivale su etničku netoleranciju što je bio neumitan uvod u krvavi i zločinački raspad. Jugoslovenska armija premetnula se gotovo preko noći u srpsku armiju. Generali su skidali petokrake i stavljali kokarde. Ovo je pojednostavljena i uprošćena slika onoga što nas je zadesilo. Jedna totalitarna ideologija zamenjena je drugom totalitarnom ideologijom, komunizam nacionalizmom, to je u osnovi onoga što se dogodilo i što traje do dana današnjeg. A koliko je opasno jačanje nacionalizma u nekoj multinacionalnoj i multietničkoj državi na to nas i istorija upozorava. Svaki fanatizam, a naročito taj nacionalistički amok lako zapali ljudske glave i čini da se gubi moć normalnog rasuđivanja, nekada inteligentne ljude pretvara u zanesene glupake. Nemački esejista i pesnik Hans Magnus Encerberger, koji je početkom 1990-ih bio gost Beogradskog kruga, čudom se nije mogao načuditi posle posete Udruženju književnika u Francuskoj 7, šta se dogodilo nekim od njegovih nekada dobrih prijatelja. To više nisu bili isti ljudi koje je poznavao, sada se sa njima više nije moglo razgovarati, postali su isključivi, neprepoznatljivi, netolerantni. U njih se uselilo nekakvo ludilo. Crna Gora je uz sva početna iskušenja dugo uspevala da gradi i očuva svoj građanski program. Ono što se sada događa u Crnoj Gori posmatram sa zebnjom i zbunjujućim utiscima nekoga ko je prijatelj Crne Gore. Uznemiruje jačanje antievropskih i proruskih stavova i posebno veliki uticaj Srpske pravoslavne crkve, uticaj crkvenih litija na građansku Crnu Goru. Uticaj i mešanje religije sa politikom, iskustvo nam potvrđuje, obično ima zlosretne posledice. SPC u svojoj istoriji krije neka tamna mesta o kojima se nikada nije javno izjasnila, a trebalo je. Godine 1935. uticajni vladika i kasnije svetac Nikolaj Velimirović u predavanju na Kolarčevom univerzitetu ističe kako je veliki vođa nemačkog Rajha Adolf Hitler jedini na pravi način razumeo učenje Svetog Save. Dve godine kasnije u Službenom glasniku SPC patrijarh Varnava preko nemačkog novinara poručuje “kako veliki firer nemačkog naroda vodi borbu koja služi na korist čitavom čovečanstvu”. Već spominjani Nikolaj koji je danas duhovna vertikala SPC piše kako je kultura “nula ispod jedinice… Jevreji i njihov otac đavo uspeli su dugotrajnim laganim trvenjem duha i srca evropskog čovečanstva da odvoje od pravog bogosluženja”… U knjizi “Kroz zatvorski prozor” kaže da su “pronalasci evropski čovečanstvo doveli na obronak propasti, doveli ga u duhovni mrak i u mračnu kvarež kakva se ne pamti u istoriji čovečanstva…” SPC se nikada nije ogradila od ovakvih mudrovanja svog sveca. A to su samo neki ne posebno birani citati od mnogo sličnih iz knjige svetog vladike, objavljene posle Drugog svetskog rata. Sa sličnim žarom Crkva danas podržava i slavi putinovsku Rusiju i mračne mistične teorije njegovog doskorašnjeg savetnika Aleksandra Dugina o Evroaziji, čiji početak se ostvaruje napadom na Ukrajinu. Evroazijski savez, što je drugi naziv za obnovu ruske imperije treba da zada smrtni udarac Evropskoj uniji. Takav kontinuitet anticivilizacijskog, antievropskog razmišljanja, u najmanju ruku, pokazuje ozbiljan nedostatak političkog sluha, realnog uvida u svetsku politiku i štetno politikanstvo. Crkva, po mom uverenju, treba da se brine o duhovnom zdravlju svoje pastve, a mnogo manje ili nikako da uređuje državu, da se bavi revizijom istorije i da izaziva međuetničke sukobe.
