Samo je jedno mjesto koje tako snažno i neraskidivo, a opet tek simbolično u biti, povezuje Bosnu i Dalmaciju, Sarajevo i Brač kao dva najvažnija toponima mog djetinjstva. Dok već drugu pandemijsku godinu provodim krećući se tek između nekolicine sarajevskih opština, prvi znaci ljeta prizivaju more, sunce, kamen, a put me, kao slučajno, navede u harem Begove džamije, gdje su, u sjeni starih kestena, Bosna i Dalmacija jedno.
U hladovini Begove džamije grandiozni je šadrvan što stoljećima dočekuje posjetioce čim kroče u dvorište. Kamen Ivana Kačića, Pučišće, Brač, Dalmacija uklesano je ispod jedne od česmi. Iako Sarajevo i Brač nisu hiljadama kilometara daleko, u pandemiji – kao da jesu.
Prvobitni šadrvan Begove džamije izgrađen je 1530. godine od domaćeg kamena, bosanske miljevine. Imao je kružnu osnovicu, promjera 4 m, visine 1,50 m, a bio je pokriven rešetkastom željeznom kupolom. Imao je ukupno 16 lula (česmi), koje su se vodom napajale iz vrela Crnilo (Donje Biosko), protičući kroz Sarajevo cjevovodom od pečene gline. Zapisano je da je za gradnju potrošeno 11.116 akči.
Stari šadrvan je nekoliko puta obnavljan jer kamen nije mogao izdržati jake sarajevske zime i smrzavanja vode, pa je na mjestu starog šadrvana, čija se tri oštećena korita i danas mogu vidjeti pored zapadnog ulaza u harem, 1893. godine izgrađen novi, kopija šadrvana iz Ulu džamije u Bursi.
Za sadašnji izgled šadrvana zaslužan je Salih Sidki Hadžihusejnović Muvekit koji je konstruisao otvoreni drveni pavoljon koji natkriljuje šadrvan, a sastoji se od malog kubeta koje se oslanja na osam stupova spojenih lukovima. Prema Muvekitovom projektu, saznajemo od Valerijana Žuje, uz šadrvan su bile i četiri masivne klupe od punog drveta sa naslonima, kojih danas više nema.
„Kao što mu i nadimak kazuje, Salih Sidki je bio muvekit, mjerač vremena, od 1859. godine kada je pri Begovoj džamiji podignuta muvekithana, kuća opremljena instrumentima za mjerenja, sukladno islamskom računanju vremena i kalendaru. Uz to, Muvekit je bio astronom i kalendarolog, što je upotpunjavalo njegovu osnovnu dužnost. Njegov projekat pomenutog paviljona, mada pažnje vrijedan, sitnica je prema njegovom kapitalnom djelu Tarih-i dijari Bosna, prvom cjelovitom pregledu osmanskog razdoblja bosanske historije, sa kraćim pregledom perioda od Kulina bana do pada Bosne 1463. godine.“ (V. Žujo)
Šadrvan je prilikom rekonstrukcije priključen na moderni vodovod a za njegovu gradnju korišten je bijeli kamen s otoka Brača. Ali nije brački kamen naručen posebno za ovu građevinu. Gradila se tih godina Zemaljska bolnica, a od kamena pristiglog s Brača, dio je odvojen za šadrvan Begove džamije.
Tokom prošlog rata teško je oštećen drveni krov šadrvana te je 1997. godine napravljen novi, poput starog, a na drvenom stropu dodat je citat iz Kur'ana, ajet: “Sve što živi potiče iz vode“ (“I da smo sve živo od vode stvorili”), u svih osam potkrovnih polja krovne konstrukcije, ali svaki put drugim stilom arapskog pisma.
Pet godina kasnije šadrvan je potpuno restauriran, i tada je ponovo sa Brača zatražen kamen poznat pod nazivom veselje unito, nazvan po uvali iznad koje se nalazio kamenolom. Kamen je dat besplatno, poklonjen Sarajevu, barem nam je tako rečeno kada sam prije dvadeset godina u obilazak Begove džamije vodila Bračane koji su se, istina s ponosom, i sami čudili toj velikodušnosti svojih otočana. Bračani inače važe za one koji, iskoristimo eufemizam, imaju guju u novčaniku, navodno su izmislili i vlastitu mjernu jedinicu – brački metar koji ima 70 cm – te je ova gesta tim veća i značajnija. Pod uslovom da je istinita jer joj pisanog traga nismo uspjeli pronaći.
Kamen se na Braču bere (ne vadi se i ne kopa) još iz antičkih vremena. U brojne građevine širom svijeta ugrađen je kamen s ovog otoka, od Dioklecijanove palače i Galerije Meštrović preko budimpeštanskog parlamenta, Zgrade UN-a u New Yorku do Pekinškog aerodroma i Spomenika žrtvama fašizma u Adis Abebi. Branje kamena, posebno moderne tehnike industrijske eksploatacije i želja za što većim profitom u što kraćem vremenu ostavili su velike ožiljke i žive rane na pejzažu otoka Brača.
Ali onu drugu, lijepu stranu tradicije kamena čine brojne male klesarske radionice i škola. U mjestu Pučišća, na sjeveroistoku otoka već 112 godina nalazi se „najljepša škola u Dalmaciji“, jedina hrvatska od tek nekolicine preostalih klesarskih škola u Evropi i kažu jedina koja njeguje antičke tehnike obrade kamena ručnim kovanim alatima, a u kojoj nastavu pohađaju i učenici iz Bosne i Hercegovine i drugih zemalja.
Od antike do danas, brački majstori su doticali vječnost oslobađajući iz bračkog kamena ljepotu, udahnjujući mu život koji i danas živi od Splita do New Yorka, od Sarajeva do Pekinga, od Budimpešte do Adis Abebe.