Medijska halabuka koja se nadigla oko odluke francuskog predsjednika Emmanuela Macrona da raspusti nacionalnu skupštinu donijela je piscu ovih redova vrlo sumnjivu utjehu: pokazalo se da nisu samo balkanski političari, »analitičari« i »komentatori« površni, neobaviješteni, kratkovidi i pristrani, već su takvi i evropski – a francuski naročito!
Nemoguće je predočiti razmjere institucionalizirane gluposti koja je nakon Macronove odluke na juriš zauzela francuske radijske i televizijske studije i novinske stupce (o društvenim mrežama da ne govorimo), pa ću kao ilustraciju navesti samo jedan nastup srednjerangiranog političara Philippea de Villiersa, svojevremeno državnog sekretara u vladi J. Chiraca i dvaput kandidata na predsjedničkim izborima (1995. i 2007). U jednom televizijskom gostovanju, de Villiers je – nabrajajući sve Macronove grijehe – francuskom predsjedniku naročito zamjerio ratnohuškačku najavu da bi Francuska mogla poslati i kopnene trupe na tlo Ukrajine: po njegovom energično izraženom mišljenju, ni Francuska ni Zapad ne bi smjeli da se miješaju u »rat između dva slavenska naroda«.
Skandalozna nije toliko de Villiersova izjava koliko činjenica da ona sama nije izazvala nikakve komentare, niti je iko povukao paralelu s godinom 1939. u Evropi. Podsjetimo se, nakon Anschlussa Austrije u martu 1938, Hitler je na osnovu Minhenskog sporazuma od 30. septembra iste godine okupirao Sudete, a u martu 1939. i ostatak Čehoslovačke. Tek koji mjesec kasnije zatražit će povratak koridora zapadno od Gdanjska/Dantziga koji je Poljskoj dodijeljen Versajskim mirom 1919. da bi joj omogućio izlaz na Baltik, ali je cijepao Njemačku nadvoje, odvajajući je od istočne Pruske. Za evropske sile, narušavanje integriteta Poljske bilo bi povod za rat, bojazan je postajala sve izraženija, pa je izvjesni Marcel Déat objavio u listu L'Œuvre pacifistički uvodnik s naslovom »Treba li umrijeti za Dantzig?«. Njegova logika bila je neoboriva: ustupiti koridor Hitleru nije prijatno, ali to nije nikakva katastrofa. Francuski seljaci nemaju nikakvu želju da umiru za mjesta za koja nikad nisu čuli… A samo dan nakon Déatovog teksta i londonski Times objavljuje uvodnik s naslovom »Dantzig nije vrijedan ratovanja«. Šezdeset miliona mrtvih kasnije, 1945, bilo je prilično jasno da se u proljeće 1939. zapravo nije radilo o Gdanjsku. Kao što se danas ne radi o ratu dva slavenska naroda, Rusa i Ukrajinaca (u ono vrijeme, pacifisti su ratnim huškačem proglašavali Winstona Churchilla koji je pozivao na otpor Hitleru, kao što danas proglašavaju Macrona)…
Činjenica koja se iz ove perspektive čini neobjašnjiva jest da je Adolf Hitler otvoreno najavljivao svoje namjere (širenje na istok, uništenje evropskih Jevreja…), ali da mu niko nije vjerovao. Nakon što je faktički anektirao Abhaziju, Južnu Osetiju i Krim i izvršio agresiju na Ukrajinu, Vladimir Putin otvoreno najavljuje rat protiv Zapada i njegove dekadentne kulture a uime ruskih vrijednosti, ali mu malo ko vjeruje, barem u Francuskoj – jer je mnogo komfornije, za platu od 15.000 eura, objašnjavati u televizijskim gostovanjima da se rat u Ukrajini nas Francuza zapravo ne tiče, i da je u predizbornoj kampanji mnogo važnija tema kupovna moć stanovništva…
Macronova odluka o disoluciji, koju su svi bez razlike proglasili, već prema političkoj porodici kojoj pripadaju, riskantnom, neshvatljivom ili katastrofalnom, potez je državnika a ne političara, sasvim u skladu s njegovim projektom razbijanja tradicionalnih struktura moći koje sprečavaju svaki istinski politički i društveni napredak Francuske (a čiji je Philippe de Villiers tipičan predstavnik). Pokret koji je osnovao 2016, En marche!, smješten je u centru, i činio je osnovu »predsjedničke većine« u Nacionalnoj skupštini kada je Macron osvojio prvi predsjednički mandat 2017. Otada on nastoji da prevlada podjelu na ljevicu i desnicu, u naše vrijeme besmislenu, i da vlada ne na osnovu nekog utopijskog programa već prema zahtjevima konjunkture, slijedeći dva glavna orijentira: liberalno-demokratski univerzalizam i političko i ekonomsko jačanje Evropske unije. Zbog toga je Macron trpio kritike i slijeva i zdesna; njegov manevar iz 2017. bio je uspješan utoliko što su i tradicionalna desnica tj. degolisti i tradicionalna ljevica tj. socijalisti, koji su se u prošlosti smjenjivali na vlasti, spali otprilike na po 12 % poslaničkih mjesta u skupštini; no to je, sasvim očekivano, dovelo do jačanja stranaka ekstremne desnice (Nacionalno okupljanje Marine Le Pen) i ekstremne ljevice (Nepokorena Francuska Jean-Luca Mélenchona). Predsjednička većina se osipala, i kada je na izborima za Evropski parlament 9. juna ove godine stranka Marine Le Pen osvojila 31 % glasova a njegova samo 14 %, to je Macronu bio znak da se raspoloženje biračkog tijela promijenilo, pa je raspustio nacionalnu skupštinu i zakazao nove izbore, da se utvrdi »volja naroda«.
U prvom krugu, 30. juna, krajnja desnica osvojila je 33 % glasova, nabrzinu sklepan ljevičarski Novi Narodni front 28 %, a predsjednička stranka liberalnog centra svega 20 %. No zbog specifičnosti francuskog izbornog sistema i obrazovanja republikanskog fronta protiv krajnje desnice, nakon drugog kruga održanog 7. jula stranka Le Penove osvojila je, sa saveznicima, svega 143 mjesta u skupštini od 577 poslanika (25 %), daleko iza Novog narodnog fronta (194) pa čak i iza predsjedničke stranke Zajedno i njenih saveznika (163).
Postalo je jasno da nijedna stranka nema niti može ostvariti potrebnu većinu od 289 poslanika. I da će na vlasti ubuduće biti (neka) koalicija – još jedna stvar potpuno strana francuskoj političkoj kulturi, iako u Evropskoj uniji samo još u Grčkoj i na Malti nije bilo koalicionih vlada.
Po tradiciji, trebalo bi da Macron povjeri premijerski mandat predstavniku najbrojnije stranke zastupljene u parlamentu, no on odbija da to učini dok se ne obrazuju stranački klubovi. S obzirom na rezultat Novog Narodnog fronta, predsjednik Nepokorene Francuske J.-L. Mélenchon smatra da upravo njemu pripada ta funkcija – no on nema nepodijeljenu podršku ni unutar svoje predizborne koalicije, koja povrh toga neće postojati kao jedinstven klub u novoj skupštini. Bez socijalista, komunista i ekologista, njegova ekstremno ljevičarska Nepokorena Francuska ima samo 78 poslanika, od kojih ga je petero već napustilo. Iz te perspektive, kada se gleda brojčana snaga pojedine stranke a ne koalicije, Macron bi morao povjeriti mandat Jordanu Bardelli iz Nacionalnog okupljanja – no Marine Le Pen neprihvatljiva je kao saveznica tradicionalnim političkim snagama, te o dosezanju većine od 289 poslanika ne može ni sanjati.
Mogući scenarij jest da se, nakon Olimpijskih igara, obrazuje vlada liberalnog centra, (opet) oko predsjedničke većine koja jedina ima neophodan koalicioni kapacitet. Ta vlada uključivala bi ljevicu osim Nepokorene Francuske i desnicu osim Nacionalnog okupljanja. Macron bi na taj način postigao dvostruk cilj. Premještajući središte vlasti iz predsjedničke palate u nacionalnu skupštinu otklonio bi prigovore da vlada kao neokrunjeni monarh, ali i potvrdio da u toj skupštini jedinstvena (tj. većinska) narodna volja ne postoji: upravljanje Francuskom ubuduće će biti, kao i u svim modernim političkim društvima, stvar svakodnevnog kompromisa i koaliranja koje pretpostavlja odbacivanje i lijevih i desnih ekstrema.
Igrom slučaja, tendencija pomjeranja političkog života ka liberalnom centru potvrdila se, između dva kruga francuskih izbora, i na britanskim izborima 4. jula: Laburistička stranka Keira Starmera naprosto je pomela konzervativce Rishija Sunaka, osvojivši 412 od 650 sjedišta u Donjem domu. No ime stranke ne treba da zavara: današnji britanski laburisti ne pripadaju ljevici. Već ih je Tony Blair, sa »trećim putem«, primakao centru, a Starmer sada isključuje stotine ekstremnoljevičarskih pristaša bivšeg predsjednika stranke Jeremyja Corbina.
U Velikoj Britaniji postoji, naravno, i Liberalno-demokratska stranka koja, zbog većinskog izbornog sistema u jednom krugu (first-past-the-post), uvijek osvoji mnogo manje poslaničkih mjesta u odnosu na podršku koju uživa. Utoliko prije vrijedi istaknuti da je na ovim izborima 72 liberala ušlo u Donji dom – naspram 11 mjesta koliko su imali u prošlom sazivu parlamenta.
Ovo primicanje Evrope liberalnom centru nije završen proces, a u današnjem nepredvidivom svijetu sasvim sigurno ni ireverzibilan. Iznenađenja su uvijek moguća no, dugoročno, čini se da će evropskim političkim društvima upravljati široke koalicije iz kojih će biti isključeni ekstremi. Emmanuelu Macronu pripada zasluga što je taj proces pokrenuo u jednoj tako važnoj evropskoj zemlji kao što je Francuska; treba se nadati da ga ništa neće spriječiti da ga dovrši u tri naredne godine, koliko mu još traje mandat.