Na dan smrti Dubravke Ugrešić, 17. marta 2023. osnovana je, po želji same Ugrešić izražene u oporuci, fondacija koja nosi njeno ime. Sjedište fondacije je u Amsterdamu. Upravni odbor ima pet članova, u tekstu oporuke njihova su imena navedena ovim redom: Chad P. Post, izdavač iz Rochestera, Petar Milat, izdavač iz Zagreba, Sarah Chalfant, književna agentica iz Londona, Zlatan Delić, univerzitetski predavač iz Berlina i Maja Vodopivec, profesorica u Leidenu i Haagu. Svi članovi su bili osobe od povjerenja spisateljice, imenovala ih je ona sama.
Ljubaznošću fondacije dobio sam dozvolu da objavim izjavu Dubravke Ugrešić o odluci da svoj arhiv pokloni Muzeju Allard Pierson u Amsterdamu, inače mjestu gdje se čuvaju specijalne kolekcije Univerziteta u Amsterdamu. Izjava je napisana januara 2023. godine na engleskom. Na web-stranici Muzeja stoji da se u njegovom posjedu nalaze najrazličitiji objekti i zbirke. Rukopisna muzejska zbirka sadrži mnogo više od ‘pravih’ rukopisa: crteže, fotografije, medalje, pa mastionice, pramenove kose i posmrtne maske. I moderna književnost zauzima široko polje Allard Pierson muzeja, tim prije što ‘modernost’ za ovu instituciju počinje već oko 1800. godine. Muzej raspolaže velikim fondom pisama, u zbirkama ih je više od 600.000. Očekuje se da se taj fond uveća za pisma koja je pisala Dubravka Ugrešić i za ona koja su stizala njoj. U njenom arhivu je mnogo fotografija, mnogo novinskih članaka, intervjua. Naravno, tu su i svi prevodi njenih knjiga, kao i oni raznih eseja i priča objavljivanih po časopisima. Ovo što slijedi je izjava Dubravke Ugrešić o doniranju svoga arhiva:
Odlučila sam da svoj arhiv poklonim Allard Pierson Muzeju (za Living Archive Project). Državljanka sam Nizozemske i živim u Amsterdamu od 1996. godine. Jednu akademsku godinu (1996/97) provela sam u Amsterdamu kao stipendistica “Ludo Pieters fondacije za gostujuće pisce” (Guest Writers Ludo Pieters Fund) predajući na slavističkom odsjeku Amsterdamskog univerziteta. Akademsku godinu 2002/03 provela sam kao stipendistica Nizozemskog instituta za humanističke i društvene nauke (NIAS, Netherlands Institute for Advanced Study in the Humanities and Social Sciences). U jesen 1999. imala sam kraću istraživačku stipendiju od Felix Meritis fondacije. Dio nizozemske književne zajednice mogao bi moju arhivsku “gestu” smatrati kulturno “neprikladnom”, zato što ja ne pišem na holandskom (dakle nisam holandska spisateljica). Međutim, tradicionalna ideja pripadnosti (najčešće zasnivana na autorovom državljanstvu ili etničkoj pripadnosti) mijenja se. Mnogi današnji pisci ne žive u svojim “zemljama” ili “domovinama”. Osim toga, promijenjen je koncept doma, a shodno tome i ideja egzila. Dom više nije dom, egzil nije više egzil, mnogi od nas su postali “migranti” ili “potencijalni migranti”. Ova nova konstelacija mora pokrenuti novu artikulaciju ili reinterpretaciju uloga ili smjernica mnogih književnih “institucija” nacionalnih ili internacionalnih. Primjera radi, čija je spisateljica Jhumpa Lahiri, Indijka rođena u Londonu, državljanka Sjedinjenih Američkih Država, koja je nedavno odlučila da piše na talijanskom? Koja će “arhivska” institucija primiti njen arhiv kao poklon, ili ga otkupiti (što je praksa u SAD): indijska? engleska? američka? Ili talijanska?
Otvarajući novi projekt Živog arhiva Allar Pierson Museum podržava i obogaćuje suvremeni koncept globalne kulture. Svojim nastojanjem da ukaže na promjenu tradicionalne arhivarske prakse mogao bi Allard Pierson Museum otkriti i artikulirati velike protivrječnosti današnjeg “statusa književnosti”. Novi arhivi bi mogli sačuvati od zaborava ne samo nacionalne pisce, što bi izgledalo jednostavno, nego i ukazivati na kompleksnost modernih književnih konstelacija i praksi. S druge strane, moja donacija Allard Pierson Muzeju je skoro samorazumljiva. Možda ja novo tumačenje arhiva vidim kao pomoćnu podršku biografskom pristupu u nauci o književnosti (takav pristup je odavno napušten), ali danas, u vrijeme “arhivske groznice”, on može spasiti literaturu od svih mogućih izmišljotina i zloupotreba.
Moja se biografija sastoji od iskustva nekoliko kulturnih krugova: ruskog (zbog moga akademskog bavljenja ruskom književnošću), jugoslavenskog (jedinstveno iskustvo pisanja na jednom jeziku koji je nasilno rascijepan na četiri jezika, i još na četiri književnosti: hrvatsku, bosansku, srpsku i crnogorsku), te balkanskog, evropskog i američkog iskustva. Danas bi moj spisateljski “život” mogao biti smatran za nedostatak, a sutra već za prednost. Čini se da je današnja kultura “migracionalna”. Ja sam “samoizgnana” autorica koja živi u globaliziranom svijetu.
Napustila sam Zagreb 1993. godine, još za vrijeme rata u bivšoj Jugoslaviji. Dvadeset godina sam na Institutu za književnost Filozofskog fakulteta u Zagrebu radila na projektu “Pojmovnik ruske avangarde”. Među znanstvenicima koji su radili na našem projektu bio je i Jan van der Erg, tadašnji šef Katedre za slavenske jezike i književnosti. Prof. Jan van der Eng, te s njime Willem Weststeijn i Eric de Haardom, bili su moj prvi naučni kontakt u Nizozemskoj. Mnogi naučni radovi, napisani za “Pojmovnik ruske avangarde”, bili su objavljeni u “Russian Literature”, jednoj od najvažnijih znanstvenih publikacija za rusku književnost u zapadnoj Evropi. Moje prve knjige preveo je na holandski Tom Eekman, profesor koji je najveći dio svoga akademskog života bio direktor prestižnog Odsjeka za slavenske jezike i književnosti na Kalifornijskom univerzitetu u Los Angelesu (UCLA).
Moje knjige su u Amsterdam došle mnogo prije mene. Na nizozemskoj književnoj sceni primljena sam srdačno još prije nego što sam odlučila da se skrasim u Amsterdamu i da postanem nizozemska državljanka. Imala sam sjajne urednike, i još ih imam; pisala sam za velike nizozemske listove, kao što je NRC Handelsblad. Kao gostujućeg docenta na Wesleyan University pozvao me je Reinjan Mulder da pišem kolumnu o svom životu u Americi. Te su kolumne kasnije objavljene kao knjiga pod naslovom “Nationaliteit: geen” (“Američki fikcionar”). Imala sam kolumnu i u Vrij Nederland. Većina mojih eseja u Vrij Nederland kasnije je objavljena u mojoj knjizi “Verboden te lezen” (“Zabranjeno čitanje”). Grad Amsterdam je “glavni književni junak” u mom romanu “Ministerie van pijn” (“Ministarstvo boli”) (De Geus 2005) i u mom eseju “Amsterdam, Amsterdam” (De Geus, 2002).
Važno je naglasiti da je moj roman “Museum van onvoorwaardelijke overgave” (“Muzej bezuvjetne predaje”) objavljen najprije na holandskom, u prevodu Roela Schuyta. Tek pet godina kasnije ovaj roman je objavljen na jeziku na kojem je napisan, na hrvatskom (hrvatskom, srpskom, bosanskom). Moja knjiga eseja “De cultuur van leugens” (“Kultura laži”) najprije je izišla na holandskom, pa tek godinu dana kasnije na hrvatskom.
Želim još dodati da je moja donacija za Allard Pierson Museum Living Archive čin moje zahvalnosti za Verzetsprijs van de Stichting Kunstenaarsverzet (Nagradu Umjetnici u otporu) koju mi je 1997. dodijelila Fondacija Kunstenaarsvet.