U Biblioteci XX vek, kao 256. naslov, krajem prošle godine objavljena je knjiga Ivana Čolovića “Na putu u srpski svet”. Podrobnije na ovom linku. To je, prema oznaci samog autora i vlasnika izdavačke kuće, peta knjiga njegovih “Ogleda o političkoj antropologiji”. U njoj su 23 teksta koje je objavio kao kolumne, najčešće na web-stranici pescanik.net. Tekstovi ne tematiziraju nikakvu “teoriju srpskog sveta”, takva teorija bi bila prezahtjevan zadatak za najglasnije i najistaknutije zagovornike te stvari. Već se nekoliko godina govori o “srpskom svetu”. Pri tome se ne misli da je svet kao svet, srpski, to jest da je zemljina kugla srpska radna ili životna površina. Ne, srpski svet je skalamerija izvan toga sveta, on je samo srpski i možda nema neriješenih graničnih sporova sa izvansrpskim svetom. Ivan Čolović je na 118. stranici ove knjige objavio kako je na predlog Dragoslava Bokana televizija po imenu Nacionalna TV uvela emisiju “Srpski svijet”. Danas je ijekavicu zamijenila ekavica. Bokan, nekada režiser, a u ratu razulareni nacionalista i zlotvor, nije sam u kovanju ove sintagme. Uz njega figurira i istoričar Aleksandar Raković.
Nikakve teorijske zasnovanosti ta junkura nema. Ona je načinjena vjerovatno po uzoru na ruski svijet, to jest russkij mir (русский мир). To što je lišena dublje misaone zasnovanosti, ne znači da neće biti unaprijeđena u srpski globus ili srpske vremenske zone, možda i u srpski periodni sistem elemenata. Nema još jedinstva po pitanju da li je to namjera za ostvarenjem težnje “svi Srbi u jednoj državi”, jer se ponegdje protura i nudi i kao nekakav kulturni koncept, koji “nikoga ne ugrožava”. “Slojevitost” takvog objašnjenja razotkriva Ivan Čolović, koji kaže da se “srpski svet” shvata uglavnom na dva načina. Prvi, da je to isto što i srpska država, ali znatno veća od sadašnje, te se njime upućuje poziv svim Srbima da se ujedine u svom svetu. Drugi način na koji se poima srpski svet jeste zapravo drugo ime za jedinstveni kulturni i duhovni srpski prostor, to jest kulturno i vjersko jedinstvo srpskog naroda. Jedan od zagovornika ovoga načina je diplomata i univerzitetski profesor Darko Tanasković, koji se kao orijentalista podobro pročuo i po svojim islamofobnim stavovima i izjavama. Svoju dvogubost pokazao je i u izjavi koja nije mogla ostati neotkrivena Čolovićevom oku: “Na žalost, politika, odnosno ono što se danas upražnjava i doživljava kao politika, uspela je da i ovo, prvenstveno kulturno-identitetsko i narodnosno, određenje srpske pripadnosti prepokrije i optereti svojom otrovnom semantikom.”
Sitnu podlačku retoriku islamologa Tanaskovića Čolović ne napada niti je “dekonstruira”, on je otmjeno ironizira, te ukazuje kako ministar Vulin (on je predstavnik prvog shvatanja srpskog sveta) upotrebljava riječ “genocid” za ono što Srbe, navodno, gura u srpski svet, dok islamolog Tanasković to naziva “pečalnim iskustvom Srba”, što Čolović označava tihim u odnosu na Vulina koji viče. Tanaskovićeva definicija srpskog sveta je evo ova: “Srbi bi samo da budu Srbi. Ništa više, ali ni ništa manje od toga.” Čitalac kome je razum nepomućen mora se pitati šta se moralo desiti sa čovjekom da mu u starosti ovakve riječi lete iz ograde zubne. Njemu koji je život posvetio arapskoj, persijskoj i turskoj književnosti, uz takvo bavljenje bi priličila, da ne kažemo kako se i podrazumijeva, ljubav prema predmetu kojim se bavi. On je jedan od brojnih javnih likova iz vremena nakon propasti Jugoslavije koji liče na govornika iz jedne od odličnih pričica iz čuvene zbirke “Historiettes” autora po imenu Gédéon Tallemant des Réaux. U toj historiette se govori o govorniku koji je držao odličan govor i govorio detaljno i dugo da bi odjednom, kao da ga je kakva vanjska sila u vlast uzela, vrisnuo: Rien de tout cela! Ništa od ovoga ne važi! Bilo bi zanimljivo pozabaviti se neredom u glavi arabiste i turkologa koji je izabrao da bude pretežno srbenda.
Ostali tekstovi, njih 22, bave se znakovima na putu i uz put u srpski svet. To su ogledi u kojima je piščevo ja više prisutno nego u drugim njegovim knjigama. Ti su tekstovi privlačni i po tome što podsjećaju na dnevničke bilješke putnika koji hodeći svojim putem sreće likove koji su skroz-naskroz poneseni svojim nacionalizmom, nepodnošenjem drugoga i mitomanijom. Mjera njihove opsjednutosti je krug zemaljski. Nastavnica engleskog jezika Simić de Graf u Loznici predaje engleski i djeci daje zadatak da na engleski prevode Očenaš. Za list Politiku spremno kazuje kako ona jeste profesorica engleskog, ali kao pravoslavka “ima misiju koja je iznad svake profesije”. Pomni komparativista Čolović spominje i nastavu marksizma od prije pola stoljeća, te podsjeća na knjige poput “Marksizam u nastavi fizike” ili “Matematika, prirodne nauke i marksističko obrazovanje” iz sedamdesetih i osamdesetih godina, te zaključuje kako “i ovi današnji svetosavni, kao i nekadašnji marksistički misionari u prosveti i izvan nje, imaju jednog zajedničkog neprijatelja – slobodnog čoveka”.
Na putu u srpski svet etnolog i politički antropolog Čolović često sretne one bez kojih srpskog sveta ne bi bilo, patrijarha Porfirija i predsjednika Vučića i njihovoga klimača glavom Dodika. Spomene se i odsutni Milošević, koji se negdje na nebeskoj osmatračnici nervira što su ga “ovi novi nadobudni zaštitnici srpskog ‘identiteta’ zaboravili, hladno prešli preko toga da je on prvi upozorio šta se dešava s narodom kad ostane bez onoga što je i prvi započeo državnu politiku odbrane ‘srpskog bića’ od neprijatelja, bitku za ‘identitet’, ako treba i oružanu”. Pomni prolaznik na putu u srpski svet Čolović ne ostavlja nespomenutom ni dodjelu vidovdanskog ordena Rebeki Vest, koju će pedeset godina poslije njene smrti izvršiti predsjednik Vučić i, kako on to već umije, podsjetiti kako se spisateljica u teškim trenucima u svojoj zemlji često molila: “Gospode, dopusti da se držim srpski!” Vučiću ne ostaje nespomenut ni Nikolaj Velimirović čija je riječ važan kamen u temelju srpskog sveta: “Kosovo je Srbe učinilo velikim narodom.”
U mitomaniji na putu u srpski svet nepreskočivo je i jedno štivo bračnog para Medić. Mile je autor knjige “Zaveštanja Stefana Nemanje”, a njegova supruga Lela sastavila mu je za tu knjigu pogovor. To je zapravo pismo žene mužu, u kojoj ga ona hvali i divi mu se, jer u muževoj knjizi “mnogi savremeni čitaoci našli su sebe i svoje korene, poistovećujući i sebe i tebe i Stefana Nemanju sa vascelim srpskim narodom”. Ta knjiga je, međutim (međutim!) izmišljotina Mileta Medića i nema nikakve veze sa možebitnim zaveštanjima Nemanjinim. Autor ju je sastavio u namjeri da, kako kaže njegova supruga, bude “direktan nastavak nemanjićke književne tradicije u savremenoj književnosti, koja je odavno nepravedno i grubo prekinuta”. Suprugu uzima velik merak kad mužu u pogovor piše: “Znam da ti je bila draga ta lepa zabuna.” Ta zabuna je ime koje supruga nadijeva lažima svoga muža, kojima se dive i neke crkvene ličnosti i strukture.
Dugo bi bilo nabrajanje čuda koja na putu u srpski svet sreće Čolović. Za deseterac Kad se vojska na Kosovo vrati koji se za godinu dana proširio po “srpskim zemljama” kao grafit, Čolović je utvrdio da ga je smislio mitropolit Amfilohije, krivotvoreći narodnu pjesmu “Ječam žela Kosovka devojka” i pretvarajući ovu od ljubavne u vojničku.
A tekst “Majstor nadgradnje” primjer je impresivne Čolovićeve istraživačke akribije. U njemu je, na 11 stranica knjige, demontirana “Istorija srpske političke misli. Novi vek” autora Dragana Simeunovića, za koju je ovaj dobio Nagradu grada Beograda. Ono što je Čolovića privuklo da se knjigom pozabavi bila je vijest da ju je blagoslovio i pogovor joj napisao patrijarh Irinej. Knjigu je Čolović posudio iz biblioteke, a ona je debela i teška toliko da ju je kući dovezao pijačnim kolicima. U tekstu koji se (kao i čitava knjiga) čita u jednom dahu, Čolović otkriva da to nije nikakva povijest političkih ideja, već nekakav hronološki kompendij o 37 ličnosti iz srpske povijesti, a sve ličnosti su muškarci, i svima je zajednički bio “san o srpskom carstvu”. Osim toga, cijela knjiga je sastavljena od tekstova koji su ranije već objavljeni ili objavljivani, ali ih je, za potrebe svoga promijenjenog stava ili tice bi ga znale zašto, mijenjao i prilagođavao, pa je Svetozar Marković od zagovornika jugoslavenske federacije postao mislilac koji je zapravo sanjao “ostvarenje srpske zajednice”. Simeunovićevo umijeće prerade i nadgradnje Čolović preporučuje kao model za sve one koji moraju pisati knjige da bi napredovali: “Preporučujem je svim mučenicima koji moraju, a radije ne bi, da napišu nešto novo. Ali da bi za njih čitanje ove knjige bilo korisno, moraju je čitati uporedo sa drugim Simeunovićevim knjigama od kojih je on, primenom inovativnog sistema ‘prirodne nadgradnje’, sastavio ovo svoje dosad najveće i najteže delo.”
Čitajući Čolovićevu knjigu o tome kuda je i dokle zašao “srpski svet” mene je sjećanje stalno vuklo na više odgovora čuvenog Radio Jerevana, na primjer na ovaj:
– Ima li u Americi patuljaka?
Radio Jerevan odgovara:
– Ima, naravno da ih ima. Ali su naši patuljci viši!